در این مقاله سعی داریم به معرفی شغل صحافی بپردازیم. زیر شاخه های این شغل را بیان می‌کنیم و از ویژگی های یک صحاف سخن می‌گوییم. در بخش پایانی مراحل صحافی را عنوان می‌کنیم البته لازم به ذکر است در حال حاضر داشتن فن و هنر در کنار هم لازمه ورود به این شغل است چرا که برخی از مراحل به صورت دستی و برخی مراحل به صورت ماشینی و به وسیله دستگاه‌های صحافی انجام می‌گیرد که می‌طلبد فرد با کار با ماشین آلات این حرفه نیز آشنایی پیدا کند. اگر علاقه مند ورود به این حرفه هستید شما را به مطالعه این بخش دعوت می‎‌کنیم تا با پیش‌نیازهای آن آشنا شوید.

تعریف شغل صحافی

به تمام مراحلی که پس از چاپ منجر به تولید کتاب، دفاتر تخصصی (مانند دفتر روزنامه یا دفتر کل)، جعبه، پاکت و از این دست محصولات می‌شود ‌صحافی‌ می‌گویند. شغل صحافی دقت بالایی می‌طلبد. در واقع صحافی را می توان یک هنر دانست.

صحاف کیست و خدمات صحافی چیست؟

شغل صحافی به ده دسته تقسیم می‌شود:

که همگی زیر مجموعه صنف صحافی به شمار می آید.
صحاف کسی است که کار ساخت یا تعمیر جلد کتاب و یا تولید جعبه، پاکت، سررسید و غیره را انجام می‌دهد. کتاب‌ها ممکن است تک جلدی باشند؛ مانند پایان نامه یا کتاب‌های قدیمی باارزش و آسیب دیده، و یا اینکه با شمارگان بالا برای چاپ سفارش داده شده باشند؛ مانند کتاب‌های درسی.

ویژگی‌های یک صحاف:

داشتن صبر و حوصله

صحاف صبور و با حوصله تمام مراحل کار را به بهترین نحو انجام می‌دهد. قطعاً علاقه و دلبستگی به کار باعث می‌شود صحاف با صبوری بیشتر کار خود را انجام دهد.

داشتن دقت و تمیزی در کار

کار صحافی کاری دقیق و تمیز است مخصوصا زمانی که قرار است یک کتاب قدیمی و باارزش صحافی شود.

داشتن علاقه

بنا به فرموده امام علی (ع) آفت کار دلبستگی نداشتن به آن است. عده‌ای از صحافان معتقدند بدون داشتن عشق و علاقه به کتاب و کار صحافی این کار با گذشت زمان یکنواخت و خسته کننده می‌شود و مشکلات باعث می‌شود که افراد خیلی زود از این جرگه خارج شوند.

ورود به شغل صحافی:

داشتن تحصیلات (حداقل در سطح دیپلم) برای ورود به این شغل لازم است اما به هر حال، اگر به این شغل علاقه‌مندید، باید مدتی به عنوان شاگرد نزد یک صحاف با تجربه کار کنید و مهارت‌های لازم را فراگیرید. اگر بخواهید به صورت مسقل در این زمیه فعالیت داشته باشید، باید صلاحیت شما به تایید اتحادیه صحافان برسد. به این منظور بهتر است یکی از افراد قدیمی این صنف شما را تایید کند. سپس کارشناسان صنف صحافی از شما سوالات فنی و تخصصی می‌کنند. در صورتی که در این آزمون قبول شوید، به شما مجوز کار داده می‌شود. برای شروع کار باید شرایط محیط کارتان یزبه تایید بازرسان اتحادیه صحافان برسد.

پیشرفت شغلی:

هرچه مهارت و تجربه شما بیشتر شود، در این کار شناخته شده‌تر می‌شوید و با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کنید. همچنین با داشتن تجربه و امکانات مالی می‌توانید به صورت مستقل کار کنید.

فضای شغلی:

محیط کار صحافی محلی سرپوشیده مانند کارگاه، سوله یا شرکت است. همان‌طور که گفت شد، در صحافی ده رسته وجود دارد که بر اساس قوانین صنف صحافان برای آنها فضاهای کاری متفاوتی در نظر گرفته شده است؛ مانند متراژ مناسب برای کار با دستگاه‌ها، تهویه، نور مناسب و مرطوب نبودن. فضای کار صحافان به تعداد و چگونگی کار دستگاه‌های آنها نیز وابسته است. صحافان معمولا با چاپخانه‌ها، فروشندگان مواد اولیه و توزیع کنندگان در ارتباط‌اند.

وظایف و مسئولیت‌ها:

وظایف صحاف بر اساس رشته‌ای که در آن کار می‌کند، متفاوت است. بخشی از کار صحافی با دستگاه انجام می‌شود و بخش زیادی از آن نیز به مهارت و هنر دست صحاف وابسته است. وظایف او عبارت اند از:

• گرفتن سفارش کار
• تهیه مواد اولیه و خام
• کار با دستگاه‌های صحافی و در صورت نیاز برطرف کردن اشکالات کار
• ساخت جلد و چاپ روی آن
• جلدگذاری
• تحویل کار و فروختن اجناس به مغازه‌داران و توزیع کنندگان.

مطلوبیت‌های شغل صحافی:

صحافان به حفظ کتاب‌های تاریخی و قدیمی کمک بزرگی می‌کنند. برخی از آنان به دلیل تجربه فراوان، جذب کتابخانه‌های بزرگ و مراکز تاریخی می‌شوند و وظیفه مهم نگه‌داری و تعمیر آثار ارزشمند ملی بر عهده آنها قرار می‌گیرد. این کار به دلیل هنری بودن، تنوع زیادی دارد و خانم‌ها نیز می‌توانند به آن وارد شوند.

محدودیت‌های شغل صحافی:

در حال حاضر بسیاری از صحافان از تداخل کاری صحافان و چاپخانه داران شکایت دارند و معتقدند چاپخانه دارها با خرید دستگاه‌های خودکار، وظایف صحافان را انجام می‌دهند و این موضوع باعث ورشرستگی بسیاری از صحافان شده‌است.
از طرف دیگر، کمبود مواد اولیه و بالا رفتن قیمت آنها باعث می‌شود که هزینه‌های تمام شدۀ صحافی با درآمد ناشی از آن همخوانی نداشته باشد. در کل، بهتر است قبل از وارد شدن به این حوزه اطلاعات بیشتری از اتحادیه صحافان کسب کنید.

اهمیت شغلی:

یکی از مهم ترین ابزار موثر در ارتقای فرهنگی یک جامعه، کتاب است. شاید به نظر برسد که با حذف شغل صحافی در زندگی مردم اتفاقی نمی‌افتد ولی با توجه به اینکه امروزه بحث حفظ منابع طبیعی اهمیت زیادی دارد و ماده اصلی کاغذ از درختان تامین می شود، باید برای حفظ و نگه‌داری کتاب‌ها و دفاتر اقداماتی صورت گیرد که یکی از این اقدامات صحافی آنهاست. حفظ کتاب‌های قدیمی نیز بسیار مهم است و این موضوع لزوم وجود این شغل را می‌رساند.

مراحل صحافي

صحافي به‌طور كلي سه مرحله دارد:

1. تركيب‌بندي  

تركيب‌بندي عبارت است از يكجا و كنار هم گذاشتن صفحات كتاب به‌ترتيب شماره صفحه. اين مرحله از چهار عمل، تشكيل مي‌شود:

الف) تا كردن

در اين عمل كه با دست يا ماشين انجام مي‌گيرد، اوراق بزرگ چاپي كه چند صفحه بر پشت و روي آن چاپ شده است طوري تا مي‌شوند كه صفحات پشت سر هم قرار گيرند، ورق تاخورده را يك فرم چاپي مي‌نامند و معمولا مضربي از 4 است؛

ب) لَت گذاشتن

منظور از آن، گذاشتن بعضي صفحات رنگي مخصوص، نقشه يا تصاوير خارج از متن، بين صفحات يك فرم است. اين كار با دست انجام مي‌گيرد؛

ج) مرتب كردن

در صحافي كنار هم گذاشتن فرم‌هاي متعدد يك كتاب را به‌گونه‌اي كه صفحات كتاب به‌دنبال هم قرار گيرند، مرتب كردن مي‌گويند. اين عمل، در صحافي ماشيني به‌وسيله ماشين‌هاي ترتيب انجام مي‌گيرد؛

د) دوختن

پس از مرتب كردن فرم‌ها، ته فرم‌هاي هر جلد بايد به يكديگر دوخته شود. اين كار به دو روش ته‌دوزي و كناره‌دوزي انجام مي‌گيرد. البته كتاب‌هاي ارزان قيمت را اساسآ ته‌دوزي نمي‌كنند، بلكه بسياري از آنها را به كمك ماشين مخصوص، به طريقه ته‌چسب، صحافي مي‌كنند. بعضي اوقات نيز فرم‌هاي يك كتاب را فقط با كوك فلزي مي‌دوزند و با چسب به جلد مي‌چسبانند.

2. شكل‌بندي

 در شكل‌بندي كتاب نيز چهار عمل صورت مي‌گيرد:

الف) كوبيدن

دوختن فرم‌هاي كتاب باعث مي‌شود در محل عطف تورم پيدا شود. براي از بين بردن اين تورم فرم‌ها را تحت‌فشار قرار مي‌دهند؛

ب) چسب زدن

براي جلوگيري از شل شدن كوك‌ها در روش ته‌دوخت، لايه‌اي از چسب مخصوص بر سطح عطف كتاب مي‌كشند؛

ج) لب بريدن

لبه‌هاي ناهموار فرم‌هاي كتاب را پس از دوختن و كوبيدن با ماشين برش مي‌برند تا تمامي نسخه‌هاي كتاب قطع يكسان پيدا كنند؛

د) گردسازي، پشت‌كوبي، و آستربندي

در اين مرحله ابتدا سطح عطف كتاب محدّب مي‌شود، سپس يك تكه پارچه با سريشم به سطح عطف كتاب چسبانده مي‌شود كه آن را آستر مي‌نامند. در صحافي دستي شيرازه‌ها را به عطف مي‌دوزند، ولي در صحافي ماشيني شيرازه‌ها را تنها براي تزيين به دو سر عطف مي‌چسبانند.

3. جلدبندي

 جلدبندي شامل سه مرحله است:

الف) جلدسازي

معمولا جلد كتاب‌ها از مقوا و پارچه يا از كاغذ ضخيم ساخته مي‌شود. براي اين كار، ابتدا ورقه‌هاي بزرگ مقوا را به‌وسيله ماشين برش در اندازه مطلوب بريده، سپس روي پارچه يا كاغذ ضخيمي كه سطح دروني آن چسب خورده، چسبانده مي‌شوند و در عين حال باريكه‌هايي از كاغذ ضخيم نيز به‌صورت عطف در فاصله ميان هر دو قطعه مقوا بر پارچه زيرين مي‌چسبد. سپس لبه‌هاي اضافي پارچه به طرف توي جلد برگردانده و بر سطح داخلي، دو قطعه مقوا مي‌چسبانند؛ تمامی این موارد در قدیم به روش دستی انجام می‌شد ولی در حال حاضر دستگاههایی در خود ایران ساخته شده که بخشی از این کار با سرعت و نظم بیشتر انجام می شود. جهت مشاهده برخی از این دستگاه‌ها به مقاله آشنایی با ماشین آلات صحافی مراجعه کنید.

ب) چاپ جلد

درج عنوان، نام نويسنده، و ديگر اطلاعات كتابشناختي و بعضي تزيينات روي جلد و عطف كتاب را چاپ جلد مي‌نامند. اين كار با چاپ به روش عادي و يا به روش طلاكوبي صورت مي‌گيرد. در روش اخير از حروف مخصوص و يا كليشه و ورقه‌هاي نازك طلايي يا رنگي استفاده مي‌شود؛

ج) جلدگذاري

در اين مرحله به سطح دو آستر بدرقه كتاب و پارچه مشبك عطف كتاب چسب مي‌زنند و فرم‌هاي به هم متصل شده را داخل مي‌گذارند و با وارد كردن فشار، عطف فرم‌ها را به عطف جلد، و آستر بدرقه‌ها را به سطح داخلي جلد مي‌چسبانند. سپس كتاب‌ها را چند ساعت زير پرس مي‌گذارند تا خشك شوند